Tôi là người sống và hít thở âm nhạc từ lúc còn bé. Thế giới quanh tôi dường như không lúc nào rời khỏi tiếng đàn, rời khỏi âm nhạc. Đó có phải là ân huệ hay bất hạnh thì tôi cũng không biết, chỉ biết rằng thế giới ấy đã sống trong tôi như không thể khác được. Sống với âm nhạc từ những ngày mới chập chững, tôi đã luôn có những quan sát về thế giới đầy âm sắc quanh mình. Âm nhạc có màu của tiết điệu, nên từ nó, tôi đã nhìn ra sự tương quan mật thiết đến các loại hình nghệ thuật khác, mà trong đó hội họa là một thế giới làm tôi luôn thích thú, tò mò muốn biết đến. Có lẽ sau sự thẩm âm, sự “nhìn” vào vật thể được tạo ra trên không gian hai / ba chiều là thứ dễ đến gần với con người nhất.
chân dung t.nh. dalat 1965
Nghệ thuật tạo hình, tuy chưa chắc đến được công chúng rộng rãi bằng âm nhạc, nhưng lại là một thế giới đầy quyến rũ, đôi khi có phần huyền bí vì tính chất sâu thẳm của nó. Sự cân bằng và hài hoà của bố cục, tiết tấu, nhịp điệu trong âm nhạc và hội hoạ đều không quá khác nhau. Nếu âm nhạc tương quan nhiều đến thời gian thì với hội họa là không gian. Trong âm nhạc cũng có sự trừu tượng, cũng tạo ra những hình thái sống động trong đầu, sự tưởng tượng, sáng tạo trong trình diễn, và mang tính ngẫu hứng rất cao. Vì thế, khi đã chạm đến nghệ thuật, công việc của người nhạc sĩ không khác gì khi người nghệ sĩ vẽ tranh. Và như thế, tôi đã bước vào không gian của thế giới màu sắc bằng con mắt của người thưởng lãm một cách tự nhiên, từ rất sớm, trong sự hỗ trợ về kiến thức âm nhạc và nghệ thuật của mình.
golden city ( thành phố vàng )
Tôi đã tình cờ biết đến thế giới hội họa Đinh Cường. Không gian hội họa của Đinh Cường, khi tôi có dịp bắt gặp nó, là một không gian gần gũi với nhãn quan và tâm cảm trong tôi. Đối với riêng tôi, tranh của ông như một bài thơ, bài nhạc được viết ra, rung lên bằng màu sắc. Nổi bật trong tranh ông là sự lãng mạn, thơ mộng. Tranh Đinh Cường chia ra làm nhiều mảng: trừu tượng, phố, thiếu nữ, phật giáo và rất nhiều minh hoạ. Khi vẽ trừu tượng, tranh ông mạnh mẽ, quyết liệt. Đinh Cường cũng rất phá cách trong các bố cục của phố với những nét rất mạnh, thô nhám. Nhưng khi trở về với không khí lãng mạn thiếu nữ, tranh Đinh Cường tràn ra cái thơ mộng, thanh nhã, đôi khi có chút yếu đuối của tâm hồn.
cello seranade
Cũng là người của nghệ thuật, tôi chỉ nghĩ đơn giản rằng, tạng nghệ sĩ sáng tạo của ông là như thế. Con người ông theo tôi nhận biết là con người hiền lành, nho nhã, bặc thiệp. Tôi có thể thấy ngay điều đó khi nhìn những bức ảnh trắng đen ông chụp với vợ hay bạn bè ngày xưa trong khung cảnh lịch lãm của một thời đã mất. Nhìn ông, tôi có thể đoán ra “tạng người nghệ thuật” của ông, ít nhiều. Và thật như thế, khi đối diện với các tranh sơn dầu Đinh Cường qua thời gian, tôi luôn bị rung cảm bởi tính cách cực lãng mạn và nhẹ nhàng của nó. Màu nóng hay màu lạnh, tranh ông luôn toát trong tôi cái cảm giác an bình.
nhà thờ xám
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, bạn ông, đã viết “Tìm đến thế giới tranh của Đinh Cường là tìm đến với sự yên tĩnh đẫm chất thơ mộng. Trong hội họa, tôi gọi Đinh Cường là thi sĩ của hoài niệm”. Nhìn tranh Đinh Cường, tôi có thể tưởng tượng ông luôn chìm đắm trong sắc màu, thường là những mảng màu đã được nung chín, đã qua được giai đoạn “sống” (raw), những màu trầm: có khi là một mặt biển, những tảng núi, những con phố… Những mảng màu có vẻ như thường được đắp lên nhau rất dày. Đôi khi tôi cũng tò mò về đời sống của những bức tranh như thế. Dưới bao lớp màu đắp dày, điều gì đã xảy ra, bắt đầu từ tấm bố trắng ấy? Dưới những dãy núi, mặt biển ấy, biết đâu đã sống một đời của một khuôn mặt, hình dáng thiếu nữ nào đó? Tất cả có lẽ đã được dẫn dắt bởi cảm xúc, cả những hỉ nộ ái ố của con người, từ ban đầu cho đến kết thúc của một tác phẩm.
cello serenade ( Cầm xanh )
Cũng như người nhạc sĩ, mỗi lần đàn một bản nhạc là một trạng thái khác nhau. Người họa sĩ cũng vậy – mỗi bức tranh là mỗi tâm cảm duy nhất, không bao giờ lập lại được lần thứ hai trong đời. Tôi đặc biệt yêu thích thiếu nữ trong tranh Đinh Cường, những dáng dấp thật mảnh mai, như câu nhạc của TCS: “Tìm em tôi tìm mình hạc xương mai / Tìm trên non ngàn / Một cành hoa khôi / Nụ cười mong manh / Một hồn yếu đuối / Một bờ môi thơm / Một hồn giấy mới“. Các thiếu nữ ấy đứng trong những khung cảnh như vừa mộng vừa thực: một góc giáo đường im bóng, một bờ sông dài, bên đồi núi, hay dưới những tàn cây thật cao. Đinh Cường đã tạo ra hẳn một trường phái thiếu nữ “cổ cao”, mảnh mai, sang cả, ảnh hưởng sâu đậm đến hội họa miền Nam một thời.
thiếu nữ miền đồi núi ( bức tranh thiếu nữ cuối cùng )
Cuối cùng, trong nghệ thuật, điều cốt lõi vẫn là sự tạo ra cảm xúc cho người xem. Khi tôi chơi đàn, tay nhấn nhá những phím đàn, mỗi lần mỗi khác nhau, cũng không khác gì một họa sĩ dùng tay điều khiển đầu cọ nhấn mạnh hay nhẹ xuống tấm bố, để mỗi vệt màu là mỗi cảm giác riêng biệt. Nhìn tranh Đinh Cường, tôi nhìn ra cảm xúc đó, từ tôi. Không nhất thiết nó phải giống như ý định của hoạ sĩ muốn chuyển đến người xem. Nhưng tôi chưa bao giờ thấy sự “nhạt” trong tranh ông. Với tôi, đó là điều vô cùng quan trọng trong nghệ thuật. Tác phẩm làm ra phải đậm, phải sâu, lắng đọng, đậu lại trong tâm trí người xem lâu lài. Tranh Đinh Cường là thế – sự ám ảnh không phải đến từ điều gì quá mạnh mẽ, cường điệu, mà chỉ đến với riêng tôi bằng độ sâu của nó, của màu sắc ẩn mật, sự mềm mại của dòng tranh như thể đã vượt ra ngoài thể loại, trường phái.
portrait with scarf ( chân dung đội khăn )
Hội họa Đinh Cường là âm nhạc, là thơ, có thể reo ca trong lòng người khi chạm đúng thời khắc. Với cảm nhận đó, tôi đã thực hiện một slideshow tranh của ông, với những chọn lựa cũng rất ngẫu hứng, không sắp xếp. Những bức tranh đi qua trong tiếng đàn tây ban cầm của tôi, rải chậm theo dòng tranh đó. Khi ấy, tôi trải nghiệm lại, một lần nữa, sự hoà quyện của âm thanh và sắc màu, sự hoà hợp của hai loại hình nghệ thuật, để cùng đem đến cái đẹp. Bài nhạc “Tịnh Hương” mang mác, có chút tiếc nuối của một lời chia tay. Tôi đàn theo lời thơ, nhưng không mang tâm trạng của một sự ra đi, mà là một sự tìm về: “Người vừa đi vắng / Mưa vừa nắng giữa chiều / Người còn đâu đây / sao cổng khép đìu hiu…” (thơ: Đinh Trường Chinh / nhạc: Nguyễn Tiến Dũng).
Trong cuộc sống này, tôi luôn hướng đến niềm vui, sự bình yên, và tôi tìm thấy điều đó giữa những bức tranh đang trôi qua tôi như một giòng sông, và cứ thế tôi chỉ rải xuống những âm thanh bằng rung cảm của mình, một thứ tâm cảm cũng sẽ không bao giờ có lại một lần thứ hai trong đời. Tôi gửi sự rung cảm âm nhạc đó đến hội họa Đinh Cường, trong ngày tưởng niệm đúng 5 năm ngày ông đã rời xa.
By: Nguyễn Phương Thảo